O KANTONU

Geografske, prirodne, privredne i kulturno-historijske karakteristike

 

Bosna i Hercegovina po svom ustavnom i administrativnom uređenju se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine (FBiH) i Republike Srpske (RS). Po Ustavu Federacije Bosne i Hercegovine kantoni su administrativno-teritorijalne jedinice. Jedan od deset kantona u FBiH je i Tuzlanski kanton (TK). Područje Tuzlanskog kantona uključuje Grad Tuzla i dvanaest općina: Banovići, Čelić, Doboj-Istok, Gračanica, Gradačac, Kalesija, Kladanj, Lukavac, Sapna, Srebrenik, Teočak i Živinice. Tuzlanski kanton zauzima površinu od 2.652 km2, odnosno 10,17% teritorije FBiH ili 5,18% teritorije Bosne i Hercegovine. Sjedište kantona je Grad Tuzla, koji je kulturni, univerzitetski i medicinsko-klinički centar ove regije, prema kojoj gravitiraju ostala općinska područja.

Na prostoru današnjeg Tuzlanskog kantona, ljudi su živjeli još u starijem kamenom dobu (paleolitu). To potvrđuje arheološki nalazi: Kamen kod ušća Usore u Bosnu, Makljenovac kod Doboja, Krčevine kod Brijesnice, Barice kod Gornje Orahovice. Iz vremena mlađeg kamenog doba (neolita) otkriveno je više lokaliteta naselja u Gornjoj Tuzli, Tuzli, Korića Hanu kod Gračanice, Ražljevu, Tramošnici i Skugriću kod Gradačca. Ova nalazišta su pripadala vinčanskoj kulturnoj grupi. Najpoznatije nekropole stećaka su sačuvane na području KladnjaBanovićaKalesijeŽivinicaLukavcaTuzleTeočaka i Sapne.

Tuzlanski kanton karakteriše izrazito planinsko područje (Konjuh, Javornik, Ozren ) na jugu, prostrane riječne doline Spreče i Tinje u centralnom dijelu te masivi Skipovca, Trebave i Majevice koji se pružaju pravcem sjeverozapad – jugoistok i blago zatalasano brežuljkasto područje na sjeveru.

Područje Tuzlanskog kantona ima umjerenokontinentalnu klimu sa jasno izraženim godišnjim dobima, prosječnim količinama padavina oko 908,6 l/m, vlažnošću vazduha 79 % i srednjom godišnjom temperaturom oko 10,1 stepena C. Najtopliji mjesec je juli, najhladniji januar.

Osnovni vodotoci na području Kantona grupišu se oko rijeka Spreče, Tinje, Drinjače i Sapne i pripadaju slivovima rijeke Bosne i rijeke Drine. Na području Kantona postoji nekoliko hidroakumulacija sa polivalentnom namjenom (jezera: «Modrac», «Snježnica», «Bistarac», «Šićki Brod», «Vidara», «Hazna» i druga.)

 

Tuzlanski kanton ima povoljan geoprometni položaj uz magistralne drumske i željezničke pravce u smjerovima sjever-jug i istok-zapad i predstavlja prirodnu saobraćajnu raskrsnicu za šire područje jugoistočne i srednje Evrope. TK nema plovnih vodenih površina osim jezera Modrac koje ima ograničeno korištenje plovnih sredstava.

 

Najvažnija privredna grana Tuzlanskog kantona je industrija. Područje kantona raspolaže raznovrsnim resursima, na čemu je izrastao širok dijapazon industrijske proizvodnje. Ugalj i kamena so, dva su najvažnija mineralna resursa ove regije. Solno ležište je jedino ove vrste u Bosni i Hercegovini, dok je prema rezervama uglja ovaj prostor najveće energetsko područje Bosne i Hercegovine. Industrijski proizvodi i razne robe, koji su stizali na ove prostore, potiskivali su tradicionalnu zanatsku proizvodnju i čaršijsku trgovinu. Od ukupne površine Kantona poljoprivredna zemljišta čine 47,3%, dok šumska zauzimaju 49,6% ukupnog zemljišnog fonda.Proizvodnja električne energije je također zastupljena i postoji 5 elektrana.

 

Kanton posjeduje veći broj vrijednih područja kulturno-historijskog naslijeđa. Sigurno da je centralno mjesto samog Kantona grad Tuzla sa svojim širim područjem. Radi se o širokom spektru spomeničkog inventara koji pripada kulturnom krugu različitog etničkog i religioznog sistema vrijednosti koje su na ovom prostoru ostavljale razne civilizacije: Iliri, Kelti, Rimljani, Starosloveni, Bizanti, te Otomansko Carstvo i Austrougarska monarhija. U tom kontekstu se mogu razmatrati: arheološka naslijeđa iz prahistorijskog, antičkog i srednjovjekovnog perioda, srednjovjekovni gradovi, stećci, građevine sakralne arhitekture. Kulturno-historijski spomenici su smješteni na prostorima svih općina i grada Tuzle. Najveći i najstariji arheološki lokalitet je uže područje grada Tuzle (sojeničko naselje iz neolita), dok je u historijskom i društvenom miljeu srednjovjekovne bosanske države nastala karakteristična kulturna pojava Bosne, raširena na TK – stećci, te Kameni grad u Srebreniku i Kula u Gradačcu.

 

Demografske karakteristike

 

Prema rezultatima popisa stanovništva provedenog u BiH u 2013. godini na području TK živi ukupno 477.278 stanovnika, što čini 20,12% stanovnika FBiH odnosno 12,58% stanovnika BiH. Gustoća naseljenosti u TK u 2013. godini iznosi 188 stan/km2 i po tom podatku TK spada u kategoriju gusto naseljenih kantona i znatno je veći od prosjeka naseljenosti u Federaciji BiH (90 stan/km2) i BiH (75 stan/km2).  Najgušće naseljeno područje u Kantonu je grad Tuzla (448 stan/km2). Prema podacima iz 1991. godine prostorni raspored stanovništva je takav da od ukupnog broja stanovnika, 31% predstavlja urbano, a 69% ruralno stanovništvo.

Najveći broj od ukupnog broja stanovnika (70%) predstavlja grupa stanovništva od 15 do 64 godina starosti,  što istovremeno predstavlja i ukupno radno sposobno stanovništvo.  Stanovnika od 0 do 14 godina starosti ima 17%, a ostatak od 13% čini stanovništvo od 65 godina i više. Udio od 70% radno sposobnog stanovništva predstavlja dobru osnovu za razvoj Kantona.

U nacionalnoj strukturi stanovništva su najbrojniji Bošnjaci, a zatim Srbi, Hrvati i ostali.

 

Obrazovanje, kultura, sport i kulturno-historijsko nasljeđe

 

Na području Tuzlanskog kantona registrovano je 135 ustanova za predškolsko, osnovno, srednje i visoko obrazovanje koje pohađa oko  77.000 djece/učenika/studenata.

Na području Kantona registrovano je preko 900 sportskih klubova, organizacija, asocijacija i udruženja, od čega je nešto više od 300 aktivno sa oko 20.000 uključenih mladih sportista. Najzastupljeniji sportovi su: atletika, rukomet, košarka, odbojka, plivanje, borilački sportovi, nogomet, sjedeća odbojka, košarka u kolicima, kuglanje i ribarski sport.

 

Na području Tuzlanskog kantona u oblasti kulture djeluje 9 kantonalnih javnih ustanova. Pored kantonalnih javnih ustanova, kulturni sadržaji se odvijaju i u okviru 16 drugih ustanova kulture.

U toku kalendarske godine, na području Kantona se, mahom tradicionalno, održavaju manifestacije kulture iz svih sfera stvaralaštva.

 

U odnosu na kulturno-historijsko naslijeđe, na području pod nadležnošću JU Zavoda za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa TK  (Grad Tuzla i 12 općina) evidentirano je oko 1.150 jedinica kulturno-historijskog naslijeđa. Ono je podijeljeno u više kategorija i to: graditeljsko naslijeđe, narodno graditeljstvo,  kulturno-historijsko naslijeđe, prirodno naslijeđe, te spomenici NOB-a. Najvažniji nivo zaštite su nacionalni spomenici BiH kojih na području Kantona ima 39, dok se oko 220 jedinica nalaze na privremenoj listi i listi peticija za nacionalne spomenike BiH.  Kroz elaborate kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa pojedinih općina Zavod je evidentirao preko 500 jedinica, a kroz ostale vidove registrovanja na području Kantona je evidentirano oko 400 jedinica.

 

Zdravstvena zaštita

 

Na području Tuzlanskog kantona djeluje 13 domova zdravlja sa 168 područnih ambulanti i 228 timova porodične medicine.

Sekundarna zdravstvena zaštita na području Tuzlanskog kantona provodi se djelimično u domovima zdravlja koji pružaju konsultativno-specijalističke, dijagnostičke, stomatološke i laboratorijske usluge, u privatnim ordinacijama specijalističke medicine i u okviru JZU Univerzitetsko-Klinički Centar Tuzla i JZU Opće Bolnice „Mustafa Beganović“ Gračanica. JZU UKC Tuzla i JZU Opća Bolnica Gračanica također pružaju i dio tercijarne zdravstvene zaštite putem sljedećih grupa djelatnosti: dijagnostika, bolničko liječenje, konsultativno-specijalistička zdravstvena zaštita i ostale usluge.

 

Stanje okoliša

 

Voda, šumsko bogatstvo, zemljište i mineralna bogatstva čine Tuzlanski kanton relativno bogatim prirodnim resursima, što su i komparativne prednosti ovog Kantona u odnosu na okruženje. Osim značajnog udjela poljoprivrednog zemljišta, dodatne prednosti leže i u resursima korištenim u nizu energetsko-sirovinskih grana, proizvodnji uglja i termoenergije, hemijskoj industriji, industriji plastike i građevinskih materijala, te u prirodnim ljepotama koje se nedovoljno koriste u turističke svrhe. Osim toga, ovo područje raspolaže i značajnim potencijalima koji leže u nekonvencionalnim izvorima (geotermalna i solarna energija, energija vjetra i dr.), koji mogu biti jedan od oslonaca privrednog razvoja u budućem periodu.

 


Slika
GRB TUZLANSKOG KANTONA
Slika
ZASTAVA TUZLANSKOG KANTONA
0 0